Wpływ warunków żywienia i utrzymania na rozród psów

Psy to jeden z najbardziej popularnych gatunków zwierząt towarzyszących człowiekowi. Pod względem użytkowym tego gatunku możemy wyróżnić między innymi psy myśliwskie, stróżujące, obronne, a także psy wystawowe oraz przysłowiowe „kanapowce”. Każda z wyżej wymienionych grup posiada pewne charakterystyczne cechy, mocno pożądane przez hodowców danej rasy. Aby nastąpiło ich prawidłowe rozwinięcie niezbędne jest zapewnienie przez hodowcę odpowiednich warunków utrzymania oraz żywienia psów przeznaczonych do rozpłodu oraz ich szczeniąt.

Wpływ żywienia na rozmnażanie występuje w całym okresie wzrostu, rozwoju i zdolności reprodukcyjnej zwierząt. Źle zbilansowana dieta lub niedożywienie przedłuża okres do osiągnięcia dojrzałości płciowej. Samiec dojrzałość płciową osiąga w wieku siódmego – dwunastego miesiąca życia. Suki w dojrzałość tą wchodzą między szóstym a dwunastym, a w skrajnych przypadkach nawet dwudziestym miesiącem życia – przyczyną tej rozbieżności może być wielkość suczki, cechy osobnicze lub warunki utrzymania i żywienia. Świadectwem osiągnięci dojrzałości płciowej przez sukę jest wystąpienie pierwszej cieczki. Bardzo istotny jest fakt aby nie dopuścić do ciąży podczas jej trwania, gdyż osiągnięcie dojrzałości płciowej nie jest równoznaczne z osiągnięciem dojrzałości fizycznej.

Przygotowywanie zwierząt do reprodukcji wiąże się z zapewnieniem im odpowiedniej opieki weterynaryjnej – kał psów powinien być regularnie badany w kierunku obecności pasożytów wewnętrznych i w przypadku ich wykrycia zwierzęta powinny zostać skutecznie odrobaczone. Obecność pasożytów w organizmie sprzyja spadkowi odporności, co z kolei stwarza dobre podłoże do rozwoju różnych chorób. Ponadto w przypadku zarobaczonej suki przeznaczonej do krycia, pasożyty przenikają przez łożysko i wnikają do organizmu szczeniąt, co po urodzeniu może nawet skutkować ich śmiercią. Bardzo istotne jest również posiadanie przez zwierzę aktualnych szczepień. Przed kryciem zwierzę powinno być zdrowe i być w dobrej kondycji fizycznej, na którą wpływ wywiera odpowiednia dla danej rasy dawka ruchu oraz odpowiednio zbilansowane żywienie. Praktyka pokazuje, iż niedożywienie, czyli ilościowy i jakościowy niedobór składników żywieniowych, lub przekarmienie, czyli ich nadmiar, są zasadniczymi przyczynami niepłodności u zwierząt. Dieta uboga w podstawowe składniki odżywcze u dojrzałych samców powoduje zmniejszenie wytwarzania plemników, a u samic – nieprawidłowości cyklu płciowego: nieregularność cyklu, ciche ruje, zewnętrzne objawy rui bez jajeczkowania, trudności w zapłodnieniu i obniżenie liczebności miotów. Suki niedożywione i wychudzone rodzą drobne i słabe szczenięta, wykazują skłonność do zaburzeń poporodowych, takich jak: rzucawka, obniżona mleczność oraz są niechętne do ruchu.

Jeśli chodzi o jakościowy niedobór składników pokarmowych największe znaczenie na płodność i plenność samicy mają białka. Tłuszcze i węglowodany nie wywierają na te czynniki zbyt dużego wpływu. Tłuszcze są źródłem energii , egzogennych nienasyconych kwasów tłuszczowych oraz nośnikiem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Nadmierne spożywanie tłuszczów (bez dodatku węglowodanów) przez suki w okresie ciąży, znacznie zmniejsza przeżywalność szczeniąt!

Białka wchodzą w skład tkanek i utrzymują organizm przy życiu. Jako główna substancja budulcowa hormonów i enzymów są niezbędne do regulowania metabolizmu. Pełnią też drugorzędną funkcję źródła energii w diecie pokarmowej psów. Niedobór białka powoduje u zwierząt niepłodność, gdyż organizm nie jest w stanie sam wytworzyć sobie aminokwasów egzogennych. Jeśli suka pobiera z karmy niewystarczającą ilość białka będąc w ciąży, wówczas organizm matki w części pokrywa niedobory składników pokarmowych, co prowadzi do zmniejszenia jej masy ciała.

Białko jest jedynym składnikiem, którego niedobór ma tak ujemny wpływ na rozród zwierząt, dlatego suki powinny spożywać dziennie 22 gramy białka w 100 gramach suchej masy.

Kolejnym składnikiem, którego niedobór ma duży wpływ na płodność zwierzęcia jest fosfor. Jego niedostateczna ilość w organizmie powoduje występowanie cichej rui oraz nieprawidłowy przebieg cyklu płciowego u samic. Obniżenie zawartości fosforu w dziennej dawce pokarmowej może skutkować obniżeniem średniej wartości wskaźnika zapładnialności o 50%. Należy również pamiętać, iż w przypadku fosforu ważny jest również jego stosunek do ilości podawanego wapnia. Naruszenie tego stosunku może prowadzić do powstawania obniżonej lub do całkowitej niepłodności suki. W diecie zwierzęcia wapń i fosfor powinny pozostawać w stosunku 0,8:1,0.

W zapotrzebowaniu żywieniowym istotne są również takie składniki jak mangan, jod – jego niedobór dezorganizuje przemianę wapnia, czego ostatecznym skutkiem jest zjawisko zamierania zarodków, oraz witaminy A, D i E, które pomagają zachować prawidłową strukturę i funkcje błony śluzowej narządów płciowych. Niedobór witaminy E u suk prowadzi do dystrofii zarodków i poronienia płodów. Niedobór witaminy A skutkuje nieprawidłowym przebiegiem cyklu płciowego, brakiem rui, obumieraniem zarodków, ronieniem, zatrzymaniem łożyska czy poporodowym bezwładem macicy.

Z kolei nadmierne żywienie powoduje otłuszczenie zwierzęcia, co w przypadku samców znacznie obniża ich sprawność fizyczną i może utrudniać naskakiwanie na samicę.

U otyłych suczek tkanka tłuszczowa odkłada się również w narządach płciowych, szczególnie w okolicy i w samych jajnikach, czego następstwem są zaburzenia w przebiegu jajeczkowania, takie jak cicha ruja, ruja przedłużona, brak owulacji, co oczywiście prowadzi do obniżenia wskaźnika płodności. Ponadto, ciąża u otyłej suki składa się z nielicznych i dużych płodów, których zwierzę nie może później urodzić ze względu na słabe skurcze macicy i tłoczni brzusznej. Po porodzie, niektóre otyłe suczki mogą w sposób niedostateczny opiekować się potomstwem z powodu swej ociężałości.

Konkluzją powyższych rozważań jest fakt, iż prawidłowe żywienie suki przeznaczonej do rozrodu należy zacząć przed zajściem tej samicy w ciążę. Należy odpowiednio zbilansować dzienną dawkę pokarmu oraz ruchu, aby zwierzę cały czas utrzymywało dobrą kondycję organizmu.

Dojrzewaniu komórek jajowych i owulacji w okresie cieczki sprzyja zwiększenie o 10% dziennej dawki pokarmowej. Jeśli dojdzie do zapłodnienia należy ten dodatek wycofać i w początkowym okresie ciąży żywić samicę zgodnie z jej zapotrzebowaniem bytowym.

Zapotrzebowanie energetyczne i żywieniowe ciężarnej suki rośnie szczególnie w ostatnim okresie ciąży, kiedy następuje szybki wzrost płodów.

Ciąża u suki trwa dziewięć tygodni.

W czasie pierwszych pięciu tygodni suki wykazują niewielką zmianę w zapotrzebowaniu żywieniowym oraz niewielką zmianę swojej masy ciała, a około czwartego tygodnia może nastąpić krótkotrwałe, samoistne obniżenie spożycia karmy. Od szóstego tygodnia ciąży należy co tydzień zwiększać dawkę pokarmową o 10%. Powoduje to, że w okresie okołoporodowym suka pobiera o 50% więcej pokarmu. Taka zmiana diety jest potrzebna, gdyż pod koniec ciąży dochodzi do intensywnego rozwoju płodów (75% wzrostu płodów następuje w ostatnich trzech tygodni ciąży), szczenięta przybierają na wadze, a ich szkielet ulega mineralizacji. Zapotrzebowanie suki na energię, białko i sole mineralne wzrasta, podczas gdy zmniejsza się pojemność przewodu pokarmowego, co spowodowane jest powiększającą się macicą. W drugiej połowie ciąży należy rozdzielić dzienną dawkę pokarmu na kilka porcji. Ponieważ powiększenie brzucha może powodować zmniejszenie apetytu u suki, lepiej jest podawać jej porcje mniejsze i bogatsze w energię i sole mineralne 3-5 razy dziennie.

Bardzo istotna jest jakość karmy podawanej ciężarnej suce. Osobiście jestem zwolenniczką żywienia karmą pełnoporcjową suchą lub wilgotną, jednak karma taka powinna być z tzw. „górnej półki”, gdyż tylko taki standard odpowiednio pokryje zapotrzebowanie na składniki pokarmowe ciężarnego zwierzęcia. Oczywiście należy podawać karmę przeznaczoną dla suk szczennych lub dla szczeniąt.

Jeśli chodzi o dawkowanie, większość dobrej jakości karm przemysłowych posiada dołączoną tabelkę z przeliczeniem dziennej porcji paszy na psa o konkretnej masie ciała – gwarantuje to zachowanie odpowiedniego bilansu substancji odżywczych. Istotne jest również, iż przy podawaniu suce gotowych pasz, zbędne jest dodawanie do jej diety preparatów mineralno – witaminowych.

Szczenną sukę można żywić również karmę przygotowaną przez hodowcę indywidualnie, jednak jest to obciążone dużym błędem. Trzeba znać kaloryczność poszczególnych składników mieszanki, np. ryżu czy kasz. Podroby i mięso należy wymieszać z częścią energetyczną w stosunku wagowym 1:1. Niezbędne jest także dodawanie preparatów mineralno – witaminowych. Dlatego łatwiej i zdecydowanie bezpieczniej jest podawać zwierzęciu gotowe mieszanki przemysłowe.

Po porodzie masa ciała suk właściwie żywionych w trakcie ciąży tylko nieznacznie odbiega od ich masy przed zapłodnieniem. Suka wówczas nie gromadzi nadmiernych zapasów energii i substancji odżywczych na czas laktacji, która jest kolejnym etapem wymagającym odpowiedniej diety. Laktacja trwa około siedmiu tygodni. Zaraz po urodzeniu szczenięta zaczynają ssać mleko matki. Pierwsze mleko – siara, jest bogate w przeciwciała chroniące szczenięta przed chorobami zakaźnymi. Podczas tego kluczowego okresu ilość wytwarzanego przez sukę mleka może być nawet do trzech razy większa niż jej masa ciała. Dlatego potrzebuje ona pożywienia o wysokiej koncentracji energii, białka, soli mineralnych i kwasów tłuszczowych. W przeciwnym razie suka zaczyna wykorzystywać własne rezerwy, co może mieć bardzo niekorzystny wpływ na stan jej zdrowia. Należy zatem mieć pewność, że karma którą żywiona jest suka, jest dobrej jakości i nie zawiera w swoim składzie jedynie węglowodanów i tłuszczów.

Wymagane ilości karmy są bardzo duże, dlatego sukę należy karmić kilkakrotnie w ciągu dnia lub zapewnić jej stały dostęp do pożywienia, by mogła jeść do woli. W przypadku karmienia do woli, trzeba zwrócić szczególną uwagę na to, aby nie przekarmić suki. Bardzo ważny jest też dostęp do świeżej wody, na którą zapotrzebowanie wyraźnie wzrasta. Brak świadomości hodowców o dużo większym zapotrzebowaniu energetycznym suki w okresie laktacji grozi bezwzględnie niedoborowym żywieniem. Dostarczenie natomiast zbyt dużej ilości karmy, może spowodować powstanie nadwagi, a także doprowadzić do uczulenia własnych szczeniąt na pobierane od niej mleko. Przy stwierdzeniu objawów alergicznych u szczeniąt zaleca się obniżenie podaży białka i tłuszczów w pokarmie przeznaczonym dla samicy oraz rozpoczęcie podawania dwuwęglanu sodu doustnie.

Po odsadzeniu szczeniąt od matki, suka może ponownie otrzymywać dietę bytową stosowaną przed ciążą.

Oprócz właściwego żywienia podczas ciąży i laktacji, należy zapewnić suce również prawidłowe warunki utrzymania, gdyż właściwe prowadzenie suki w tym czasie to gwarancja prawidłowego odchowania szczeniąt. Samicę w ciąży należy zwolnić z intensywnego ruchu, nie powinna ona biegać ani wykonywać gwałtownych skoków. Należy jednak pamiętać, aby nie ograniczać zwierzęciu spacerów, ani przebywania na świeżym powietrzu, gdyż jest to zwykle przyczyną rozwoju otyłości, spadku kondycji oraz stresu w przypadku suk przyzwyczajonych do długich i częstych spacerów. Ruch należy ograniczać stopniowo i odpowiednio w miarę zaawansowania ciąży.

Należy także starać się chronić szczenne suki przed infekcjami, ponieważ stosowanie antybiotyków w trakcie ciąży ma negatywny wpływ na płody i czasami może prowadzić do ich zamierania oraz poronień.

Około piątego tygodnia ciąży hodowca powinien przygotować kojec dla suki i szczeniąt, w którym oseski spędzą swoje pierwsze cztery tygodnie życia. Od szóstego tygodnia ciąży suka powinna zacząć sypiać w kojcu porodowym, a hodowca powinien zaniechać forsowania suki długimi i intensywnymi spacerami. Ósmy tydzień ciąży to czas, kiedy powinno się odrobaczyć samicę, a parę dni przed porodem u suk długowłosych należy przystrzyc sierść wokół sutków, aby ułatwić noworodkom znajdowanie pokarmu. Warto też przyciąć sierść w okolicy krocza i tylnych kończyn, dzięki czemu łatwiej będzie utrzymać higienę podczas porodu i w okresie poporodowym.

W czasie trwania porodu należy zapewnić suce absolutny spokój i pozwolić jej na spokojne oszczenienie się. Czas porodu u suki waha się średnio od dwóch do ośmiu godzin. Starsze suki, które miały już wcześniej szczenięta, rodzą znacznie szybciej niż młode pierwiastki. Godzinę po porodzie trzeba podać suce tzw. „pójło” z siemienia lnianego, mleka i glukozy. Należy też obmyć zewnętrzne organy rozrodcze oraz przenieść sukę wraz ze szczeniętami do czystego kojca.

U suk źle prowadzonych, niewłaściwie żywionych, czy też wyczerpanych częstymi porodami często można zaobserwować ustanie bólów porodowych mimo obecności płodów w macicy. Bez szybkiej interwencji weterynaryjnej płody te obumierają, a następnie ulegają rozkładowi gnilnemu, który zazwyczaj pociąga za sobą zatrucie organizmu suki jadami bakteryjnymi i produktami rozkładu białka, w konsekwencji powodując jej śmierć.

Często po porodzie pojawia się u suczki tężyczka poporodowa spowodowana zaburzeniem gospodarki wapniowo – magnezowej. Dlatego bardzo ważne jest poświęcenie suce w okresie okołoporodowym oraz poporodowym maksimum uwagi. Suki utrzymywane w złych warunkach, bez odpowiedniej opieki weterynaryjnej często padają z powodu nieleczonej tężyczki. Przyczyną zejścia jest wówczas obrzęk płuc lub uduszenie z powodu bezdechu.

Złe warunki higieniczne, takie jak kojce zanieczyszczone odchodami, zbyt niska temperatura w miejscu przebywania matek i szczeniąt oraz pozostawienie zanieczyszczeń po porodzie skutkuje często rozwojem różnego rodzaju infekcji, co przy niskiej odporności szczeniąt i osłabionej porodem suki również może skończyć się śmiercią zwierząt.

Kamila Jednaszewska

słuchaczka ostatniego roku Technikum Weterynaryjnego

BIBLIOGRAFIA:

• http://goldenretrievery.50webs.com/przyg_reproduktora.html

• http://www.artax.pl/cieczka_i_krycie.html

• „Hodowla psów”, Kazimierz Ściesiński, Warszawa 2004 r.

• „Rozród psów”, praca zbiorowa pod redakcją Andrzeja Dubiela, Wrocław 2000 r.

• „Zaburzenia rozrodu psów i kotów”, S. Zduńczyk, T. Janowski, Olsztyn 1999 r.